Učebnice esperanta - Sesa leciono

Sesa leciono

La familio

Kion faris hieraŭ ...? Co dělal včera ...?

Kion faros morgaŭ ...? Co bude dělat zítra ...?

Kion faris hieraŭ la tuta familio? Hieraŭ la tuta familio estis en la granda ĉambro. La lampo lumis kaj en la forno brulis fajro. La radio ludis belan koncerton el Praha. Jozefo aŭskultis ĝin per aŭskultiloj kaj registris per magnetofono, Karlo skribis leteron per komputilo. Poste la junaj viroj ŝakludis. Ili ludis sep ludojn. Ambaŭ junaj virinoj, Maria kaj Paŭlino, laboris kaj rigardis televidon. Maria faris pupon. Paŭlino kudris ĉemizeton. La patro kaj la patrino legis. La patro legis la Esperantajn gazetojn Heroldo de Esperanto kaj Starto. La patrino legis ĉeĥan gazeton. Estis sabato kaj ŝi legis la novan numeron de la gazeto Floroj. La infano ne estis en la ĉambro, ĝi kuŝis en la apuda dormoĉambro kaj dormis.

Patro: Karlo, kiu gajnis hieraŭ en la ŝakludo?
Karlo: Ni ambaŭ gajnis, patro, Jozefo gajnis du ludojn kaj mi kvin.
Patro: Vi estas bona ludanto, ĉu ne?
Karlo: Jes, sed ankaŭ Jozefo ne estas malbona ludanto.
Patro: Sed Jozefo ne estas tiel bona ludanto kiel vi, ĉu ne?
Karlo: Ankoraŭ ne, sed ankaŭ li estos tre bona ludanto.
Patro: Estas granda honoro por Jozefo gajni du ludojn el sep; al kiu vi skribis hieraŭ?
Karlo: Al onklo Johano, Jozefo kaj mi volas lin kaj la onklinon viziti.
Patro: Kiam vi volas ilin viziti?
Karlo: En somero. La vivo en la vilaĝo plaĉas al ni.
Patro: Ĉu en la libertempo?
Karlo: Jes, ni helpos ilin en la rikolto.
Patro: Ho, la onklo tre ĝojos ... jes, jes, ne estas pano sen laboro.
Karlo: Jes, mi scias. Dum la libertempo ni laboros ĉe ili kaj helpos ilin.
Patro: Ĉu vi jam forsendis la leteron?
Karlo: Ne, mi forsendos ĝin hodiaŭ.
Patro: Salutu la onklon kaj onklinon de mi kaj de la patrino!
Karlo: Jes, patro, mi jam salutis ilin de vi ambaŭ.
Patro: Kaj invitu ilin!
Karlo: Mi jam invitis ilin.
Patro: Li kaj precipe la onklino tre volonte vizitas la urbon.
Karlo: Ĉu vi, patro, jam legis la romanon "Ĉu li"?
Patro: Jes, kial?
Karlo: Ĉar la onklo volas ĝin legi.
Patro: Jes, jes, mi jam legis ĝin, sendu ĝin al li.
Karlo: Nun mi legos ĝin kaj poste mi sendos ĝin al li.

Novaj vortoj - Nová slova


apuda	vedlejší
dum	během
for	pryč
forsendi	odeslat
gajni	vyhrát, získat
ĝoji	radovat se
hieraŭ	včera
ho!	o! oh! ach!
hodiaŭ	dnes
honoro	čest
inviti	pozvat, zvát
juna	mladý
kial	proč
kiam	kdy
kiu	kdo
al kiu	komu
letero	dopis
li	on
ludanto	hráč
mondo	svět
morgaŭ	zítra
numero	číslo
nun	teď, nyní
onklo	strýc
pano	chléb
plaĉi	líbit se
poste	potom
precipe	zvláště
proverbo	přísloví
rikolto	žně, sklizeň
sabato	sobota
saluti	zdravit, pozdravit
sen	bez
sendi	poslat
somero	léto
tiel-kiel	tak-jak
tre	velmi
urbo	město
vilaĝo	vesnice
virino	žena
viro	muž
vivo	život
viziti	navštívit
voli	chtít
volonte	ochotně, rád

Gramatiko - Gramatika

Minulý čas: mi laboris - pracoval jsem, vi laboris - pracoval jsi atd.
mi estis - byl jsem, vi estis - byl jsi, ... ili estis - byli
Budoucí čas: mi laboros - budu pracovat, vi laboros - budeš pracovat atd.
mi estos - budu, vi estos - budeš, li estos - bude, ... ili estos - budou
Infinitiv (neurčitek): labori - pracovat, esti - být
Způsob rozkazovací: laboru! - pracuj!, pracujte!
estu! - buď!, buďte!

V esperantu je rozkazovací způsob pro 2. osobu čísla jednotného i množného stejný: Knabo, laboru! - Chlapče, pracuj! Knaboj, laboru! - Chlapci, pracujte!

V ostatních osobách přidáváme příslušné osobní zájmeno: li laboru! ať (on) pracuje!
ŝi laboru! ať (ona) pracuje!
ĝi laboru! ať (ono) pracuje!
ni laboru! pracujme!
ili laboru! ať pracují

Je ovšem možné přidat i podstatné jméno: la knabo laboru! - ať ten chlapec pracuje!

Pamatuj!

infinitiv má koncovku -i:	labori	pracovat
přítomný čas má koncovku -as:	mi laboras	pracuji
minulý čas má koncovku -is:	mi laboris	pracoval jsem
budoucí čas má koncovku -os:	mi laboros	budu pracovat
způsob rozkazovací má koncovku -u:	laboru!	pracuj!, pracujte!

Rimarkoj

Minulý čas je v češtině tvar složený: já jsem pracoval
Esperanto má tvar jednoduchý: mi laboris
(Byl by chybný doslovný překlad: mi estas laboris)
Totéž platí o budoucím čase: já budu pracovat
v esperantu: mi laboros (nikoliv mi estos labori)
Esperanto nerozlišuje slovesa nedokonavá a dokonavá, takže např. skribi znamená psát i napsat (slovesný vid je typický pouze pro slovanské jazyky).

Naše nedokonavá slovesa vyjadřují děj nedokonaný (nedokončený) čili děj probíhající, kdežto slovesa dokonavá vyjadřují děj dokonaný (ukončený) čili výsledek děje: psal dopis (nevíme, zda dopis dopsal);
napsal dopis (je jasné, že dopis je hotov).

To má vliv i na slovesné tvary. Zatímco nedokonavá slovesa mají všechny tři časy (psal - píše - bude psát), slovesa dokonavá mají jen čas minulý a budoucí (napsal - napíše). Nemohou mít čas přítomný, protože děj, který právě probíhá, ještě nemá výsledek. Všimněte si však, že zatímco budoucí čas nedokonavého slovesa je tvar složený (bude psát), budoucí čas slovesa dokonavého je tvar jednoduchý (napíše) a podobá se času přítomnému. Přesněji řečeno je to čas přítomný ve funkci času budoucího, protože označuje událost, která se teprve v budoucnosti stane. Dávejte proto pozor, abyste budoucí čas dokonavého slovesa nepřekládali do esperanta časem přítomným!

Celé časování vypadá takto:
```
   skribi  psát, napsat
vi skribis psal jsi, napsal jsi
vi skribas píšeš
vi skribos budeš psát, napíšeš
   skribu  piš, pište, napiš, napište
```
Jednoduché slovesné tvary tedy v esperantu nerozlišují průběh a výsledek děje, protože většinou toto rozlišení není potřebné. Pokud se však taková potřeba objeví, má esperanto výrazové prostředky k tomuto rozlišení, ale těmi se budeme zabývat později.

Ekzercoj - Cvičení

Přeložte: Dnes pracuji, včera jsem četl a zítra budu poslouchat rozhlas. Potom budeme hrát šachy. Josefe, odešli dopis! Komu? Strýci. Odeslal jsem jej již včera. Co budeme dělat zítra? Marie bude pracovat, Pavlína bude šít, matka a otec budou číst, Karel a Josef budou hrát šachy. Co jste dělali včera? Pracovali jsme, četli jsme a hráli jsme. Co budou chlapci dělat o prázdninách? Budou pomáhat strýcovi. Josefe, pracuj a pomáhej! Chlapci, pracujte a pomáhejte! Strýčku, ať Marie také pomáhá! Pracujme a pomáhejme! Buď pilný! Buďme pilní!

Montri la solvon - Ukázat řešení

Kaŝi la solvon - Skrýt řešení

Hodiaŭ mi laboras, hieraŭ mi legis kaj morgaŭ mi aŭskultos radion. Poste ni ŝakludos (nebo: ludos ŝakon). Jozefo, forsendu la leteron! Al kiu? Al la onklo. Mi forsendis ĝin jam hieraŭ. Kion ni faros morgaŭ? Maria laboros, Paŭlino kudros, la patrino kaj la patro legos, Karlo kaj Jozefo ludos ŝakon. Kion vi faris hieraŭ? Ni laboris, (ni) legis kaj (ni) ludis. Kion faros la knaboj en (nebo: dum) la libertempo? Ili helpos la onklon (nebo: al la onklo). Jozefo, laboru kaj helpu! Knaboj, laboru kaj helpu! Onklo, ankaŭ Maria helpu! Ni laboru kaj helpu! Estu diligenta! Ni estu diligentaj!
Odpovězte na otázky: Kiu volas viziti la onklon? Kiam ili volas viziti lin? Kion ili faros ĉe la onklo? Kion volas legi la onklo? Kiu ĝin jam legis kaj kiu ĝin ankoraŭ legos? Kiu skribis la leteron al la onklo? Ĉu li ĝin jam forsendis? Kie estis la tuta familio? Ĉu ankaŭ la infano estis en la granda ĉambro? Kial ne?

Montri la solvon - Ukázat řešení

Kaŝi la solvon - Skrýt řešení

Karlo kaj Jozefo volas lin viziti. Ili volas lin viziti en somero dum la libertempo. Ili laboros ĉe li, ili helpos lin. Li volas legi la romanon "Ĉu li?". La patro ĝin jam legis, Karlo ĝin ankoraŭ legos. Karlo ĝin skribis. Ankoraŭ ne, li forsendos ĝin hodiaŭ. Ĝi estis en la granda ĉambro. Ne, li estis en la apuda dormoĉambro. Ĉar li estas ankoraŭ tre malgranda.

Anekdoto - Anekdota

Patrino: (al malgranda knabino) Kion vi faras, Anna?
Anna: Mi skribas leteron al la pupo.
Patrino: Anna, vi ne scias ja skribi.
Anna: Jes, sed ankaŭ la pupo ne scias ja legi!

Proverbo - Přísloví

Ne estas pano sen laboro.